دکتر نرگس علیان

یائسگی یک فرآیند بیولوژیک طبیعی و گذر از مرحلهای به مرحله دیگر است. این اتفاق همراه با تغییرات هورمونی، جسمی و روانی است که کاملا طبیعی محسوب میشود. یائسگی به طور طبیعی زمانی شروع میشود که تخمدانها میزان کمتری استروژن و پروژسترون تولید میکنند و تخمکهای باقیمانده در تخمدانها احتمال کمی برای باروری دارند، همچنین خونریزی ماهانه متوقف میشود.

هر زنی یائسگی را متفاوتتر از دیگری تجربه میکند، حتی سنی که یائسگی در آن شروع میشود در تمام زنان یکسان نیست. واضحترین چیز، اضافه شدن بخش جدیدی از چربیها در بدن است. کافیست که فرد فعالیتش کم شود و بیشتر از قبل غذا بخورد، به سرعت چندین کیلو اضافه وزن در محلهای خاصی، خصوصاً شکم دیده می شود. علائم یائسگی ممکن است در فردی، یائسگی با علائم کم شروع شود یا ممکن است با علائم بسیاری همراه باشد.

یائسگی معمولا به دو دوره، دوران حوالی یائسگی و دوران پس از یائسگی تقسیم میشود. در دوران حوالی یائسگی، علام یائسگی شروع میشوند، ولی هنوز خونریزی ماهانه وجود دارد. سطوح هورمونی به صورت نامنظم بالا و پایین رفته و فرد دچار گرگرفتگی و تغییرات عادت ماهانه میشود. خونریزی فرد ممکن است به نسبت معمول کمتر، بیشتر یا نامنظم شود.

این یک روند طبیعی است که به یائسگی منجر میشود و معمولا 3 سال قبل از آخرین خونریزی ماهانه شروع میشود. 12 ماه بعد از آخرین دوره قاعدگی، دوران پس از یائسگی شروع میشود که تخمدانها، استروژن و پروژسترون کمی تولید کرده و تخمک آزاد نمیشود. البته گاهی افزایش موقتی هورمونها باعث خونریزی ماهانه میشود که این لکه بینی، عادت ماهانه محسوب نمیشود. در صورت وقوع خونریزی یا لکه بینی بعد از 12 ماه از آخرین عادت ماهانه، حتما با پزشک خود مشورت کنید، چون این موضوع میتواند نشانه بیماری جدیتری باشد

یائسگی زودرس چیست ؟
اغلب زنان در سنین 47 تا 51 سالگی و با توجه به شرایط محیطی و فردی، یائسه میشوند. اما اگر یائسگی در زمانی زودتر از موعد طبیعی رخ دهد (قبل از 40 سالگی)، یائسگی طبیعی محسوب نمیشود. در این حالت تخمدانها قادر به ساخت هورمون نیستند و به تحریکات غده هیپوفیز که تنظیمکننده تخمدانهاست، پاسخی نمیدهند. یائسگی زودرس معمولا در یک درصد زنان اتفاق میافتد.

علائم یائسگی زودرس با کاهش میزان هورمون استروژن، بافت پوششی واژن و پیشآب راه خشکتر و شکننده میشود و خاصیت ارتجاعی خود را از دست میدهد و سوزش و خارش همراه با افزایش خطر عفونت مجاری ادراری واژن به وجود میآید. فرد ممکن است دچار بیاختیاری ادرار شود. به دنبال کاهش هورمون استروژن، رگهای خونی به سرعت گشاد شده و به دنبال آن فرد احساس گرما و سرخ شدن ناگهانی که اصطلاحا به آن گرگرفتگی میگویند، میکند.

این حالت ممکن است هر چند ساعت یک بار یا فقط گاهی رخ دهد و یا میتواند در روز یا شب اتفاق بیفتد. اختلالات خواب و عرق شبانه از پیامدهای گرگرفتگی است. خانم ها معمولا از گر گرفتگی شکایت دارند و میگویند در حالی از خواب میپرند که بدنشان خیس عرق شده و به دنبال آن دچار لرز میشوند و حتی ممکن است در دوباره به خواب رفتن یا یک خواب عمیق دچار مشکل شوند. کمبود خواب و تغییرات هورمونی بر خلق و خوی این افراد و همچنین سلامتی آنها تاثیر سوء میگذارد و معمولا این افراد دچار خستگی، بیقراری، کاهش حافظه و عدم تمرکز میشوند.گاهی در طی یائسگی میل جنسی کاهش مییابد، علت آن میتواند تغییرات هورمونی و خلقی با تحریکپذیری فرد باشد.

عوامل یائسگی زودرس
- هیستروکتومی کامل ( برداشتن رحم و تخمدانها ) باعث یائسگی میشود، ولی در هیستروکتومی ( برداشتن رحم ) ، تخمدانها برداشته نمیشود و معمولا باعث یائسگی نمیشود.
- شیمی درمانی که برای درمان سرطانها به کار میرود. معمولا روند یائسگی، به صورت تدریجی رخ داده و ممکن است قبل از این که خانمی به دوران یائسگی برسد، ماهها و یا سالها علائم دوران یائسگی را داشته باشد.

- اختلالات کروموزومی که علت آن اختلال مادرزادی در کروموزوم x میباشد.
- اختلالات خود ایمنی: در این حالت بدن بر ضد تخمدانها و رحم شروع به ساخت پادتن میکند که در نهایت باعث از کار افتادن تخمدانها میشود.
- سابقه خانوادگی ابتلا به یائسگی زودرس
- عفونتهای ویروسی مثل ویروس عامل اوریون بروز اشکال در قاعدگی در هر سنی، ممکن است آغازی برای یائسگی زودرس به حساب بیاید. پس به همه زنان و دختران توصیه میشود در صورت مشاهده چنین اختلالاتی، بلافاصله به پزشک متخصص زنان مراجعه کنند

جلوگیری از عوارض یائسگی
برای جلوگیری از عوارض یائسگی، این نکات را نادیده نگیرید:
1- ماساژ دادن : بدنتان را به مدت طولانی ماساژ دهید. عمل ماساژ، چربیها را به حرکت درمیآورد. باید روی محلهایی که با قشری از چربی پوشیده شدهاند، تأکید بیشتری داشته باشید.
2- مرطوب کردن پوست : پس از یائسگی، پوست خشکتر و شل میشود. پس هر روز، تمام بدن از جمله صورتتان را مرطوب کنید. برای این کار، کرم مناسب با نوع پوستتان را انتخاب کنید.

3- ورزش کردن : با ورزش، از اضافه وزن، بیماریهای قلبی و عروقی و پوکی استخوان پیشگیری کنید. اگر نمیتوانید ورزش کنید، به هر بهانهای تحرکتان را بیشتر کنید: راه بروید، باغبانی کنید، کارهای تعمیرات را انجام دهید، گرد گیری کنید و ... .
4- تغذیه مناسب : برخی عادات غلط غذایی را به تدریج اصلاح کنید: مصرف سسهای چرب و مایونزها را کم کنید. خوردن خوراکیهای چرب و شیرین را ترک کنید. مواد غذایی فرآوری نشده را مصرف کنید (غلات کامل، نان کامل، آرد، برنج و ماکارونی کامل)، مصرف ماهی، گوشتهای سفید، فرآوردههای لبنی کم چرب را به بقیهی خوراکیها ترجیح دهید و مصرف میوه و خصوصاً سبزیجات را افزایش دهید.

5- به طور مرتب خودتان را وزن کنید. در یائسگی مثل بقیه دورههای زندگی، کم کردن 1 یا 2 کیلو راحتتر از کم کردن، 5 تا 6 کیلو خواهد بود.
6- زندگی بدون استرس داشته باشید. سعی کنید آرامش خود را حفظ کنید. مشکلات خواب را از بین ببرید. برای حل مشکلات خواب این موارد را رعایت کنید (زمان منظم برای خوابیدن و از خواب برخاستن ، دعای قبل از خواب ، ورزش نکردن در شب ، حمام آب گرم ، شام سبک ، عدم استفاده از نوشیدنیهای کافئیندار و ...). زمانی را برای کارهایی مثل مطالعه ، گشت و گذار و غیره بگذارید.

توصیههای پزشکی
1- طی چند سال اول پس از یائسگی، تراکم استخوانها با سرعت بیشتری کاهش مییابد. این کاهش میتواند منجر به پوکی استخوان شود. پوکی استخوان باعث شکنندگی و ضعف استخوانها میشود.
2- تغذیه سالم به خصوص مصرف مواد غذایی حاوی کلسیم ، ویتامین D همچنین رژیم غذایی سالم که شامل میوهجات ، سبزیجات ، غلات و کاهش مصرف چربیهای اشباع و قندها میباشد میتواند کمک زیادی در پیشگیری از پوکی استخوان و کاهش علائم یائسگی داشته باشد.

3- ورزش منظم و حداقل روزانه 30 دقیقه و به صورت ملایم مانند پیادهروی ، شنا و... میتواند باعث کاهش علائم یائسگی شود.
4- در مرحله اولیه یائسگی ، برای کاهش علائم آن و حفظ سلامتی فرد معمولا پزشک هورمون استروژن و پروژسترون را به صورت دورهای تجویز میکند تا سیکل قاعدگی ایجاد شود. اما این زنان حتما باید تحت نظر پزشک باشند و هورمون درمانی را اجرا کنند.